رحیمی نژاد
بسم الله الرحمن الرحیم
شرح حکمتها
۴۰۲/۱۰/۱۲ . ۲۰جمادالثانی
💢بخش دوم حکمت۳۸💢
✅خلاصه قبل :
امیر المومنین (ع) هشت مورد از منشاءهای ضرر را در حکمت ۳۸ بیان فرمودند.
چهار منشا درونی ضرر:
بی عقلی، حماقت، عجب، بد اخلاقی
و چهار عامل بیرونی ضرر:
اول باید منشاء ضرر را پیدا کنیم وآن را از خودمان دور کتیم تا ضرر از انسان دفع شود.
♻️یَا بُنَیَّ إِیَّاکَ وَ مُصَادَقَةَ الْأَحْمَقِ،
فرزند دلبندم، از دوستی و رفاقت[مُصَادَقَةَ] احمق بپرهیز
♻️فَإِنَّهُ یُرِیدُ أَنْ یَنْفَعَکَ فَیَضُرُّکَ؛
چرا که او می خواهد به تو نفع برساند ولی احمق است واشتباه تشخیص می دهد وبه جای نفع رساندن ضرر می رساند.
❇️دوستی از اهمیت بالایی برخوردار است به همین دلیل است که باید در انتخاب دوست بسیار دقت کرد تا گرفتار آفات دوستی نشد.
عرب، به دوستی صداقه، وبه دوست صدیق می گوید. صَدیق و مصادقه که برای دوستی به کار میرود باید همراه با یک صداقت و خلوصی باشد.
✅️علت اینکه حضرت روی دوست تاکید دارد این است که بحث دوست و دوستی ، بحث مهم واثر گذاری است چون انسانها لاجرم از ارتباط با دیگران ، ودوستی و رفاقت با آنها هستند.
قرآن در باب اهل جهنم میفرماید:
《یا لَیتَنِی لَمۡ أَتَّخِذۡ فُلَانًا خَلِیلٗا؛ فرقان - ۲۸》
ایکاش فلانی را به دوستی نمی گرفتم.
دوست صمیمی می تواند انسان را بهشتی ویا جهنمی کند.
🔰 قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْمَرْءُ عَلَى دِینِ خَلِیلِهِ وَ قَرِینِهِ.
هر انسانی بر آئین و روش دوستان خود است.
📗 حضرت در حکمت ۱۴۲فرمود:
التَّوَدُّدُ نِصْفُ الْعَقْل
دوستی نصف عقل است.
همچنین در حکمت ۱۲فرمود:
أَعْجَزُ النَّاسِ مَنْ عَجَزَ عَنِ اکْتِسَابِ الْإِخْوَان
عاجز ترین ونا توان ترین مردم، کسى است که از به دست آوردن دوست ناتوان باشد.
🔻نکته :
اولا؛ حضرت روی مصادقه ودوستی تاکید دارد.
وثانیا از همنشینی با انسان احمق پرهیز می دارد .
◀️ معنای احمق:
احمق دو رکن اساسی دارد:
۱- در مدح ومذمت مبالغه می کند.
۲- خود عاقل پندار است.
❇️دوستی که هیچ، حتی مشورت کردن با احمق هم ممنوع است .
امام صادق صلواه الله علیه فرمود:
لاَ تُشَاوِرْ أَحْمَقَ
با فرد نادان مشورت نکن که از آن زیان خواهى دید.
همنشینی با احمق، انسان را احمق میکند. امام صادق( ع) فرمود:
مَنْ رَأَى أَخَاهُ عَلَى أَمْرٍ یَکْرَهُهُ وَ لَمْ یَرْدَعُهُ عَنْهُ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَیْهِ فَقَدْ خَانَهُ
اگر مشکلی، گرفتاری معنوی ، ابتلایی برای دوست پیش آمد وتو می توانستی آن را حل کنی، ولی آن کار را نکردی، به او خیانت کردی.
وَ مَنْ لَمْ یَجْتَنِبْ مُصَادَقَةَ الْأَحْمَقِ یُوشِکْ أَنْ یَتَخَلَّقَ بِأَخْلَاقِهِ.
کسی که از رفاقت با احمق پرهیز نکند، نزدیک است که مثل او بشود ، متخلق به اخلاق او شود.
✅️بیماریهای معنوی واخلاقی هم همانند بیماریهای ظاهری مسری هستند.
✳️پیامبر گرامی صلی الله علیه وآله فرمود: چند چیز قلب را می میراند که یکی از آنها دوستی با احمق است:
مُمَارَاةُ الْأَحْمَقِ
با توجه به معنای احمق که از روایات گفته شد، دوستی که در مدح یا مذمت مبالغه کند و اهل خود عاقل پنداری باشد احمق است.
♻️ وَ إِیَّاکَ وَ مُصَادَقَةَ الْبَخِیلِ،
دومین منشا ضرر بیرونی ، برتو باد که از دوستی با بخیل برحذر باش .
♻️فَإِنَّهُ یَقْعُدُ عَنْکَ أَحْوَجَ مَا تَکُونُ إِلَیْهِ
در هنگامی که بیشترین نیاز را به او داری، به تو کمک نمی کند؛
✅منشا ضرر :
انسان موجوی اجتماعی است که نیازمند تعامل وارتباط و نشست و برخاست با دیگران است ولی انسان بخیل فقط همه چیز را برای خود می خواهد و در لحظه ای که به او احتیاج هست دست رد به سینه میزند.
✅️آدم بخیل، جلوی رشد انسان را می گیرد. حس بخل، انسان را از اجتماعی بودن باز می دارد، ودر نتیجه از انسانیت دور می کند.
بخیل انواع و اقسامى دارد.
1⃣ ساده ترین آن این است که حاضر نیست از مواهبى که خدا به او داده در اختیار دیگران بگذارد، هرچند بسیار بیش از نیاز در اختیار دارد .
2⃣ نوع دیگر از بخیل این است که خودش هم حاضر به مصرف آن مواهب نیست; یعنى نسبت به خود بخل می ورزد.
3⃣ بدترین انواع بخل این است که کسى از استفاده کردن مردم از مواهب یکدیگر ناراحت مى شود.
◀️مشورت بابخیل ممنوع:
🔰دعای امام صادق برای دوری از بخل:
راوی میگوید:
رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَطُوفُ مِنْ أَوَّلِ اللَّیْلِ إِلَى الصَّبَاحِ وَ هُوَ یَقُولُ
امام صادق را درنیمه شب در حال طواف دیدم که یک جمله میگفت:
اللَّهُمَّ قِنِی شُحَّ نَفْسِی
خدایا مرا از بخل حفظ کن.
فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا سَمِعْتُکَ تَدْعُو بِغَیْرِ هَذَا الدُّعَاءِ
پس من به او گفتم، فدایت شوم ، من بجز این دعا ، دعای دیگر از شما نشنیدم
قَالَ وَ أَیُّ شَیْءٍ أَشَدُّ مِنْ شُحِّ النَّفْسِ
حضرت فرمود: وچه چیزی از بخل بدتر است؟
إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.
خداوند فرمود: کسی که بخل نداشته باشد، به فلاح و رستگاری می رسد.
✳️امام حسن از امیرالمومنین در مورد بخل پرسید:
فَمَا الشُّحُّ
بخل چیست؟!
قَالَ أَنْ تَرَى مَا فِی یَدَیْکَ شَرَفاً
آنچه را برای خود جمع کرده شرف بداند.
وَ مَا أَنْفَقْتَهُ تَلَفاً
و آنچه را انفاق کرده تلف بداند.
✅️ نقطه مقابل بخل، عطا و سخاوت و انفاق است.
وقتی پیامبر، گوسفندی را قربانی کردند،هر قسمتی از آن را به کسی دادند و مقداری از ان را عایشه، همسر پیامبر برای خودشان نگه داشت.
عایشه گفت: همه گوشت را دادیم و تکه ای برای خودمان نگه داشتیم.
پیامبر فرمود: همه گوشت را که انفاق کردیم ماند، وآنچه برای خود نگه داشتیم از دست رفت.
◀️وسعت دایره بخل:
🔰مصادیقی از بخل در روایات:
بخل در ادای واجبات :
امیر المومنین در غرر الحکم فرمود:
الْبُخْلُ بِإِخْرَاجِ مَا افْتَرَضَهُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ مِنَ الْأَمْوَالِ أَقْبَحُ الْبُخْل
بدترین نوع بخل آن است که انسان به خدا بخل بورزد.
بخل به دادن خمس، زکات، وبجای آوردن حج واجب است.
❎ بخل از بخشش دیگران،
مرحوم کلینی درکافی شریف در بَابُ مَنْ أَعْطَى بَعْدَ الْمَسْأَلَة اورده است:
شخصی بود بسیار امیدوار به خدای متعال، از احدی چیزی طلب نمی کرد و فقط به خدا امید داشت.
امیرالمومنین پنج ظرف خرما برای او فرستاد.
فَقَالَ رَجُلٌ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع وَ اللَّهِ مَا سَأَلَکَ فُلَانٌ
مردی به حضرت معترض شد که او که از شما درخواست نکرد،
وَ لَقَدْ کَانَ یُجْزِئُهُ مِنَ الْخَمْسَةِ الْأَوْسَاقِ وَسْقٌ وَاحِدٌ
شما یک ظرف خرما هم برای او می فرستادید کفایت میکرد، چرا چند ظرف فرستادید؟
فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع لَا کَثَّرَ اللَّهُ فِی الْمُؤْمِنِینَ ضَرْبَکَ
خداوند امثال تو را میان مؤمنان زیاد نکند!
أُعْطِی أَنَا وَ تَبْخَلُ أَنْت
من مى‌بخشم تو بخل مى‌ورزى!
✳️یکی دیگر از مصادیق بخل، بخل در سلام است.
رسولخدا صلی الله علیه وآله فرمود:
اِنَّ اَبْخَلَ النّاسِ مَنْ بَخِلَ بِالسَّلامِ
بخیل ترین مردم کسى است که حتّى در سلام کردن بُخل مى ورزد!
◀️ راه درمان بخل:
توجه به نتیجه بخل (انسان بخیل که راحتی را بر خودش نیز حرام کرده بود، همه اموال را برای ورثه میگذارد، توجه به این نکته انسان را از بخل خارج میکند) مانع بخل می شود.
امیرالمومنین علیه السلام فرمود:
اَلبَخیلُ یَبْخَلُ عَلَى نَفْسِهِ بِالیَسیرِ مِن دُنیاهُ
بخیل نسبت به خودش در مورد کمترین چیزى بُخل مى کند،
وَ یَسمَحُ لِوُرّاثِهِ بِکُلِّها
ولى همه آن را به آسانى در اختیار وراث خود می گذارد.
✳️روایت است که شخصی وصیت کرده بود که بعد از فوت من انبار خرمای مرا در راه خدا انفاق کنید.وقتی پیامبر این وصیت را انجام داد فرمود: اگر یک حبه خرما در زمان حیات خودش انفاق می کرد بهتر از انفاق یک انبار خرما بود.
♻️ وَ إِیَّاکَ وَ مُصَادَقَةَ الْفَاجِرِ،
سومین منشا ضرر بیرونی، از دوستی وهمنشینی با انسان فاجر بپرهیز.
♻️ فَإِنَّهُ یَبِیعُکَ بِالتَّافِهِ ؛
فاجر کسی است که تو را به ناچیز و حداقل [بِالتَّافِهِ] می فروشد
✅منشا ضرر :
انسان فاسد گنهکار که همه نعمت های خدا به خودش را نادیده گرفت و دنبال هوس رفت، شرافت و عزت و انسانیت خود را به حراج گذاشت، همه خوبی ها را به مفت فروخت. چنین شخصی قطعا ما را هم به هیچ و پوچ می فروشد و دوستی با او جز ضرر سودی ندارد.
❎یکی از فلسفه هایی که گفته اند دختر به متدین فقیر بدهید ولی به پولدار بی دین ندهید همین است.
فقیری که در عین فقر و گرفتاری قید خدا و دین را نزده ، پس پای انسان هم می ماند.
ولی کسی که به پول خدا را فروخت، با چشم و ابروی زیباتر همسرش را نیز می فروشد.
🔰 امیرالمومنین درخطبه ۱۵۷ فرمود:
اعْلَمُوا عِبَادَ اللَّهِ أَنَّ التَّقْوَى دَارُ حِصْنٍ عَزِیزٍ،
بندگان خدا بدانید که تقوا دژى است محکم و استوار که ساکنان خود را از گزند عذاب دنیا و آخرت حفظ مى کند.
وَ الْفُجُورَ دَارُ حِصْنٍ ذَلِیلٍ، لَا یَمْنَعُ أَهْلَهُ
و فجور و بى تقوایى، حصارى است سُست و بى دفاع که ساکنانش را از خطرها باز نمى دارد
وَ لَا یُحْرِزُ مَنْ لَجَأَ إِلَیْهِ
و کسى را که به آن پناه برد حفظ نمى کند.
🔻دو نکته قرآنی در مورد فجور و فاجر:
1⃣ انسان به صورت خودکار و طبیعی دوست دارد به سمت فجور کشیده شود (فجور و انفجار و فجر از یک ماده هستند یعنی جلوی انسان باز باشد و هر کاری خواست بکند)
خداوند در قران کریم می فرماید:
《بَلْ یُرِیدُ الْإِنْسَانُ لِیَفْجُرَ أَمَامَهُ؛ قیامت - ۵ 》
انسان مى‌خواهد راه فسق و فجور، پیش روى او باز باشد.
همه ما قابلیت فاجر شدن را داریم، باید با تقوا و ورع جلوی خودمان را بگیریم و از بیراهه رفتن جلوگیری کنیم.
2⃣ خداوند در ضمیر و فطرت هر کدام از ما به طور خصوصی، راه خاص تقوا یا فجور را گذاشته و اگر به آن فطرت خدایی باز گردیم خودمان می فهمیم از چه راهی نباید برویم: فرمود:
《وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا* فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا؛ شمس - ۸》
وبه نفس و آنکه آن را درست و نیکو نمود، پس فجور وبزه کاری و پرهیز کاری اش را به او الهام کرد.
♻️وَ إِیَّاکَ وَ مُصَادَقَةَ الْکَذَّابِ،
چهارمین منشا ضرر بیرونی از همنشینی با کسی که بسیار دروغگو است بپرهیز
♻️فَإِنَّهُ کَالسَّرَابِ یُقَرِّبُ عَلَیْکَ الْبَعِیدَ وَ یُبَعِّدُ عَلَیْکَ الْقَرِیبَ.
چرا که او مانند سراب است. دور را به تو نزدیک، ونزدیک را به تو دور نشان می دهد.
✅منشا ضرر:
امیر المومنین در غرر الحکم فرمود :
لا تَسْتَشِرِ الْکَذّابِ فَإنَّهُ کَالسَّرابِ یُقَرِّبُ عَلَیْکَ الْبَعیدَ وَیَبْعَدُ عَلَیْکَ الْقَریبَ
با کذاب مشورت مکن که دور را براى تو نزدیک و نزدیک را براى تو دور مى سازد.
✳️امام صادق(ع) فرمود:
لاَ یَنْبَغِی لِلْمُسْلِمِ أَنْ یُوَاخِیَ الْفَاجِرَ وَلاَ الاَحْمَقَ وَلاَ الْکَذَّابَ
سزاوار نیست افراد با ایمان با فاجران و افراد احمق و دروغ گویان طرح برادرى بریزند.
◀️روایاتی درمورد دروغ ودروغگویی:
✳️ إِنَّ رَجُلاً أَتى سَیِّدَنا رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله فَقالَ:
مردى به رسول خدا صلی الله علیه و آله عرض کرد:
یا رَسولَ اللّه ِ عَلِّمْنى خُلْقا یَجْمَعُ لى خَیْرَ الدُّنْیا وَالآْخِرَةِ
به من اخلاقى بیاموزید که خیر دنیا و آخرت درآن جمع باشد،
فَقالَ صلی الله علیه و آله: لاتَکْذِبْ؛
حضرت فرمودند: دروغ نگو.
✳️پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:
یا عَلىُّ اصْدِقْ وَإِنْ ضَرَّکَ فِى الْعاجِلِ
اى على راست بگو اگر چه در حال حاضر به ضرر تو باشد.
فَإِنَّهُ یَنْفَعُکَ فِى الآجِلِ
ولى در آینده به نفع تو باشد.
وَلاتَکْذِبْ وَإِنْ یَنْفَعْکَ فِى الْعاجِلِ فَإِنَّهُ یَضُرُّکَ فِى الآجِلِ؛
و دروغ نگو اگر چه در حال حاضر به نفع تو باشد ولى در آینده به ضرر توست.
✳️امیر المومنین در خطبه ۸۶ فرمود: الصَّادِقُ عَلَى شَفَا مَنْجَاةٍ وَ کَرَامَةٍ
راستگو در آستانه نجات و بزرگوارى است
وَ الْکَاذِبُ عَلَى شَرَفِ مَهْوَاةٍ وَ مَهَانَة
و دروغگو در لبه پرتگاه و خوارى.
🔰حکمت ۳۸ در کلام امام سجاد(ع):
امام سجاد فرمود چند گروه هستند به هیچ وجه با آنها مصاحبت و دوستی و رفاقت نکن:
إِیَّاکَ وَ مُصَاحَبَةَ الْکَذَّابِ فَإِنَّهُ بِمَنْزِلَةِ السَّرَابِ یُقَرِّبُ لَکَ الْبَعِیدَ وَ یُبَاعِدُ لَکَ الْقَرِیبَ
مبادا با دروغ پرداز همنشین شوی که او همچون سراب است، دور را نزدیک و نزدیک را به تو دور جلوه گر می سازد.
وَ إِیَّاکَ وَ مُصَاحَبَةَ الْفَاسِقِ- فَإِنَّهُ بَائِعُکَ بِأُکْلَةٍ أَوْ أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ
مبادا با فاسق نشست و برخاست نمایی که تو را به لقمه ای یا به کمتر از آن بفروشد.
وَ إِیَّاکَ وَ مُصَاحَبَةَ الْبَخِیلِ فَإِنَّهُ یَخْذُلُکَ فِی مَالِهِ أَحْوَجَ مَا تَکُونُ إِلَیْهِ
مبادا با تنگ نظر مصاحبت کنی که به هنگام نیازمندی شدید به مال او، تو را واگذارد.
وَ إِیَّاکَ وَ مُصَاحَبَةَ الْأَحْمَقِ فَإِنَّهُ یُرِیدُ أَنْ یَنْفَعَکَ فَیَضُرُّکَ
مبادا با احمق رفاقت نمایی که چون خواهد به تو سود رساند به زیان دچارت سازد.
اللهم لا تجعل الدنیا اکبر همّنا
بسم الله الرحمن الرحیم
شرح حکمتها
۴۰۲/۱۰/۱۱ . ۱۹جمادالثانی
💢بخش اول حکمت۳۸💢
♻️وَ قَالَ (علیه السلام) لِابْنِهِ الْحَسَنِ :
یَا بُنَیَّ احْفَظْ عَنِّی أَرْبَعاً وَ أَرْبَعاً، لَا یَضُرُّکَ مَا عَمِلْتَ مَعَهُنَّ
به فرزند خود امام حسن (ع) فرمود: اى فرزند، از من چهار و چهار چیز را به خاطر بسپار.که چون کارهایت را به آنها به انجام رسانى، هرگز زیانى به تو نرسد:
🔰طبق منابع، امیرالمومنین این کلمات را پس از ضربت خوردن و در حالی که در بستر بودند بیان کردند.
اگر چه مخاطب مستقیم این کلمات امام حسن است ولی از آنجایی که،
"ُ أَنَا وَ عَلِیٌّ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّة" است،
حضرت این کلمات را برای همه ما بیان میکند و مخاطب کلام حضرت ما هستیم.
و لفظ " یَا بُنَیَّ" برای ایجاد عاطفه و تاثیر گذاری بیشتر است.
❎علت اینکه حضرت نفرمود هشت توصیه، بلکه چهار و چهار بیان کرد این است که، چهار مورد مربوط به امور درونی خود شخص است و چهار مورد مربوط به دوستان اوست.
✳️بحث "حفظ" صرفا به معنای یادگیری و به خاطر سپردن نیست بلکه خود حضرت آن را به عمل تفسیر کرده است. حفظ حدیث، حفظ قرآن در وهله ی اول عمل کردن به آن است.
عنوان این حکمت را "منشا ضررها" باید بدانیم.
♻️یَا بُنَیَّ احْفَظْ عَنِّی أَرْبَعاً وَ أَرْبَعاً،
به فرزند خود امام حسن (ع) فرمود: اى فرزند، از من چهار و چهار چیز را به خاطر بسپار.
♻️لَا یَضُرُّکَ مَا عَمِلْتَ مَعَهُنَّ
که چون کارهایت را به آنها به انجام رسانى، هرگز زیانى به تو نرسد:
♻️ إِنَّ أَغْنَى الْغِنَى الْعَقْلُ،
برترین بى نیازیها عقل است.
(( و بزرگترین بینواییها حماقت است و ترسناکترین ترسها خودپسندى است))
✅ منشا ضرر
بی نیازی و برطرف کردن مشکل همیشه با پول و ثروت نیست و چه بسا پول خودش ایجاد مشکل کند.
إِنَّ الاْءِنسَانَ لَیطْغَی أَن رَآهُ اسْتَغْنَی،
عقل که نباشد پول از بین میرود ولی عقل که باشد پول و عزت و... به دست می آید.
عقل برای حل مشکل است در حکمت ۴۰۷ فرمود :
مَا اسْتَوْدَعَ اللَّهُ امْرَأً عَقْلًا إِلَّا اسْتَنْقَذَهُ بِهِ یَوْماً مَا
خداوند هیچ نوع عقلى را در وجود کسی به ودیعت ننهاده جز این که روزی به وسیله آن وى را نجات خواهد داد.
✳️ امام باقر سلام الله علیه فرمودند:
لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ الْعَقْلَ ...
زمانیکه خداوند عقل را خلق کرد.
قَالَ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی مَا خَلَقْتُ خَلْقاً هُوَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْکَ
فرمود: به عزت و جلالم خلق نکردم خلقتی را که او در نزد من دوست داشتنی تر است، آفریده اى نیکوتر ازتو نیافریده ام
وَ لَا أَکْمَلْتُکَ إِلَّا فِیمَنْ أُحِب
عقل کسی را کامل میکنم که دوستش داشته باشم. (بی عقلی وکم عقلی یعنی از چشم خدا افتادن )
✳️پیامبر گرامی ص فرمود :
قوامُ الْمَرْءِ عَقْلُهُ وَلاَ دِینَ لِمَنْ لاَ عَقْلَ لَهُ;
اساس کار انسان عقل اوست و آن کسی که عقل ندارد دین ندارد.
مَا قَسَمَ اللَّهُ لِلْعِبَادِ شَیْئاً أَفْضَلَ مِنَ الْعَقْلِ
خداوند چیزى برتر از عقل در میان بندگانش تقسیم نکرده،
فَنَوْمُ الْعَاقِلِ أَفْضَلُ مِنْ سَهَرِ الْجَاهِل
لذا خواب عاقل برتر از بیدارى و شب زنده دارى جاهل است.
❎ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: هَبَطَ جَبْرَئِیلُ عَلَى آدَمَ ع
«اصبغ بن نباته» از على(علیه السلام) نقل مى کند که جبرئیل بر آدم نازل شد و گفت:
فَقَالَ یَا آدَمُ إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ أُخَیِّرَکَ وَاحِدَةً مِنْ ثَلَاثٍ فَاخْتَرْهَا وَ دَعِ اثْنَتَیْنِ
من مامورم تو را در میان سه چیز مخیر سازم که یکى را بر گزینى و آن دو را رها سازى.
فَقَالَ لَهُ آدَمُ یَا جَبْرَئِیلُ وَ مَا الثَّلَاثُ
آدم گفت: آن سه چیز کدام است؟
فَقَالَ الْعَقْلُ وَ الْحَیَاءُ وَ الدِّینُ
جبرئیل گفت: عقل و حیا و دین است.
فَقَالَ آدَمُ إِنِّی قَدِ اخْتَرْتُ الْعَقْلَ
آدم گفت: من عقل را برگزیدم.
فَقَالَ جَبْرَئِیلُ لِلْحَیَاءِ وَ الدِّینِ انْصَرِفَا وَ دَعَاهُ-
جبرئیل به حیا و دین گفت: شما برگردید و عقل را رها کنید.
فَقَالا یَا جَبْرَئِیلُ إِنَّا أُمِرْنَا أَنْ نَکُونَ مَعَ الْعَقْلِ حَیْثُ کَانَ ؛
آنها گفتند: اى جبرئیل ما ماموریم هر جا که عقل است با او باشیم.
قَالَ فَشَأْنَکُمَا وَ عَرَج
جبرئیل گفت پس به ماموریت خود عمل کنید و به آسمان رفت.
✅ تربیت عاقلانه.
امیرالمومنین صلواه الله علیه فرمود: الْجَمَالُ فِی اللِّسَانِ وَ الْکَمَالُ فِی الْعَقْلِ
جمال و زیبایی در زبان و کمالات در عقل است.
وَ لَا یَزَالُ الْعَقْلُ وَ الْحُمْقُ یَتَغَالَبَانِ عَلَى الرَّجُلِ إِلَى ثَمَانِیَ عَشْرَةَ سَنَةً
عقل و جهل تا هیجده سالگی در انسان در حال نزاع هستند که کدام غالب شوند. فَإِذَا بَلَغَهَا غَلَبَ عَلَیْهِ أَکْثَرُهُمَا فِیهِ.
پس، چون به هیجده سالگى رسید آن یک که در وجود او بیشتر باشد، بر وى چیره مى گردد.
قبل از اینکه کار از کار بگذرد باید به فکر خودمان و بجه هایمان باشیم.
🔰عواملی که عقل را از کار می اندازند:
۱. طمع در حکمت ۲۱۹ فرمود:
أَکْثَرُ مَصَارِعِ الْعُقُولِ تَحْتَ بُرُوقِ الْمَطَامِع
بیشترین قربانگاه عقلها در پرتو طمع هاست .
۲. لجاجت حکمت ۱۷۹ :
اللَّجَاجَةُ تَسُلُّ الرَّأْی
لجاجت عقل را می رباید.
۳. پرگویی ،حکمت ۷۱:
إِذَا تَمَّ الْعَقْلُ نَقَصَ الْکَلَام
هر گاه عقل کامل شود، سخن گفتن رو به کاستى میرود.
♻️وَ أَکْبَرَ الْفَقْرِ الْحُمْقُ،
دومین مورد از چهار نکته حفظی کلام حضرت : بزرگترین بینوایی و فقر حماقت است.
🔰 منشا ضرر :
بالاترین نقص و نداری و فقر، بی پولی نیست بلکه بی عقلی است.
حماقت به معنای دیوانگی است ولی در روایات نشانه هایی از حماقت نشان داده شده است:
❎ صفر و صدی بودن در باره اشخاص از نشانه حماقت است. غرر الحکم:
أَکْبَرُ الْحُمْقِ الْإِغْرَاقُ فِی الْمَدْحِ وَ الذَّمِّ.
بزرگترین حماقت آغراق کردن در مدح و یا مذمت دیگران است .
افراد را نباید صفر یا صدی ببینیم هر کسی هم خوبی دارد هم بدی .
✅ خود عاقل پنداری، غرر الحکم:
أَحْمَقُ النَّاسِ مَنْ ظَنَّ أَنَّهُ أَعْقَلُ النَّاس
احمق ترین مردم کسی است که گمان کند عاقل ترین مردم است.
🔰احمق درمان شدنی نیست.
إِنَّ عِیسَى ابْنَ مَرْیَمَ ع قَالَ دَاوَیْتُ الْمَرْضَى فَشَفَیْتُهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ
عیسی بن مریم فرمود: بیمار را باذن خدا شفا دادم
وَ أَبْرَأْتُ الْأَکْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ بِإِذْنِ اللَّهِ
بیماری برص و کور را باذن خدا شفا دادم.
وَ عَالَجْتُ الْمَوْتَى فَأَحْیَیْتُهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ
باذن خدا مرده را معالجه کردم و حیات دوباره گرفت.
وَ عَالَجْتُ الْأَحْمَقَ فَلَمْ أَقْدِرْ عَلَى إِصْلَاحِهِ
اولی ز مداوای احمق ناتوان شدم
فَقِیلَ یَا رُوحَ اللَّهِ وَ مَا الْأَحْمَقُ
اطرافیان گفتند : احمق کیست !!!
قَالَ الْمُعْجَبُ بِرَأْیِهِ وَ نَفْسِهِ
کسی که خود رایی و عجب دارد
الَّذِی یَرَى الْفَضْلَ کُلَّهُ لَهُ لَا عَلَیْهِ
کسی که تمام فضل را برای خود میداند نه دیگری.
وَ یُوجِبُ الْحَقَّ کُلَّهُ لِنَفْسِهِ وَ لَا یُوجِبُ عَلَیْهَا
خود را مستوجب حق میداند
حَقّاً فَذَاکَ الْأَحْمَقُ الَّذِی لَا حِیلَةَ فِی مُدَاوَاتِهِ.
حقا او احمق است و هیچ چاره ای برای مداوای او نیست.
✅احمق واقعی ، در حکمت ۳۴۹ فرمود :
مَنْ نَظَرَ فِی عُیُوبِ النَّاسِ فَأَنْکَرَهَا
کسى که عیوب مردم را مى بیند و آن را بد مى شمارد.
ثُمَّ رَضِیَهَا لِنَفْسِهِ فَذَلِکَ الاَحْمَقُ بِعَیْنِهِ
سپس آن را براى خود مى پذیرد، او عینا آدم احمقى است.
🔰تاریخ مطالب عجیبی از انسانهای احمق ذکر کرده است، علامه شوشتری در بهج الصباغه آورده :
اِسْمَ اَلذِّئْبِ اَلَّذِی أَکَلَ یُوسُفُ کَذَا وَ کَذَا
شخصی گفت من اسم گرگی که یوسف خورد را میدانم.
فقِیلَ لِهَ انَّ ِ یُوسُفَ لَمْ یَأْکُلْهُ اَلذِّئبُ
به اوگفتند یوسف را که گرگ نخورد.
فقَالَ فَهَذَا اِسْمُ اَلذِّئْبِ اَلَّذِی لَمْ یَأْکُلْ گفت پس من اسم گرگی که یوسف را نخورد میدانم.
احمق هیچگاه به اشتباهش اعتراف نمیکند.
♻️ وَ أَوْحَشَ الْوَحْشَةِ الْعُجْبُ
سومین جمله حضرت از چهار مورد:
وحشتناک ترین وحشت تنهایی عجب است،
✅ منشا ضرر
شخص با عجب و خود برتر بینی میخواهد مهم و عزیز شود ولی در حقیقت ثمره عجب تنهایی است و تنهایی برای این افراد از همه چیز وحشتناک تر است. به خلاف تواضع و اخلاص که باعث محبوب شدن و در قلوب مردم جای گرفتن است.
غرر الحکم:
إزراءُ الرَّجُلِ عِلَّةَ نَفْسِهِ بُرْهانُ رِزانَةِ عَقْلِهِ وَ عِنْوانُ وُفُورِ فَضْلِهِ
کم دانستن خود و کارهای خود دلیل بر قوت عقل او و گواه فزونى فضل اوست.
وَ إعْجابُ الْمَرْءِ بِنَفْسِهِ بُرْهانُ نَقْصِهِ وَ عُنْوانُ ضَعْفِ عَقْلِهِ
خودپسندى انسان دلیل بر نقص او و گواه ضعف عقل اوست.
عُجب انسان را به چاه می اندازد
در کافی شریف حضرت عیسی با شخصی از منطقه ای می گذشتند که به آب رسیدند. حضرت عیسی گفت بسم الله بگو و از روی آب رد شو.
فَدَخَلَهُ الْعُجْبُ بِنَفْسِهِ
همان لحظه عجب به ذهن او خطور کرد
فَقَالَ هَذَا عِیسَى رُوحُ اللَّهِ یَمْشِی عَلَى الْمَاءِ وَ أَنَا أَمْشِی عَلَى الْمَاءِ فَمَا فَضْلُهُ عَلَیَّ
با خود گفت : من با عیسی چه تفاوتی داریم من هم مثل او بر سطح آب راه میروم. چه فضلی برمن دارد.
قَالَ فَرُمِسَ فِی الْمَاءِ
در آب فرو رفت
فَاسْتَغَاثَ بِعِیسَى
از عیسی بن مریم طلب کمک کرد
فَتَنَاوَلَهُ مِنَ الْمَاءِ فَأَخْرَجَهُ .
حضرت عیسی گفت چه شد؟
قُلْتُ هَذَا رُوحُ اللَّهِ یَمْشِی عَلَى الْمَاءِ وَ أَنَا أَمْشِی عَلَى الْمَاءِ فَدَخَلَنِی مِنْ ذَلِکَ عُجْبٌ
گفت برمن عجب وارد شد که عیسی بر آب راه میرود من نیز، بر اب راه میروم.
فَقَالَ لَهُ عِیسَى لَقَدْ وَضَعْتَ نَفْسَکَ فِی غَیْرِ الْمَوْضِعِ الَّذِی وَضَعَکَ اللَّهُ فِیهِ
عیسی بن مریم فرمود: تو خود را در موضعی قراردادی که خدا تو را در آن موضع قرار نداده بود .
♻️وَ أَکْرَمَ الْحَسَبِ حُسْنُ الْخُلُقِ.
گرامى ترین حسب و اصالت خانوادگى ، خوش خُلقى است.
✅ منشا ضرر :
بالاترین حسب و نسب داشتن ، خانواده متمول و سرشناس نیست، بلکه داشتن خوش اخلاقی است.
بد اخلاقی بهترین خانواده را از انسان دور میکند ولی خوش اخلاقی غریبه را به سمت انسان جذب میکند و انسان را فامیل دار میکند.
✳️قرآن خطاب به پیامبر فرمود:
《 فَبِما رَحْمَة مِنَ اللّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ؛ آل عمران - ۱۵۹》
پس تو به لطف و رحمت الهى با آنان نرم خو شدى و اگر درشت خوى و سخت دل بودى بى شک از گرد تو پراکنده مى شدند.
و در جاى دیگر خطاب به پیغمبر اکرم مى فرماید:
《وَإِنَّکَ لَعَلى خُلُق عَظیم؛ قلم - ۴》
تو اخلاق بسیار برجسته اى دارى.
پیامبر گرامی صلی الله علیه وآله فرمود:
حُسْنُ الْخُلُقِ یُثْبِتُ الْمَوَدَّة
اخلاق خوب دوستى را با مردم تثبیت مى کند .
باید بی پول به همه کمک کنیم، پیامبر: ِ إِنَّکُمْ لَنْ تَسَعُوا النَّاسَ بِأَمْوَالِکُمْ
مال شما نمی‌رسد که به دیگران بدهید،
فَالْقَوْهُمْ بِطَلَاقَةِ الْوَجْهِ وَ حُسْنِ الْبِشْرِ.
پس در مصاحبت با آنان، اخلاقتان را شامل حال آنان کنید.
❇️خانواده و مال در خوش اخلاقی است. امیرالمومنین ع فرمود :
فِی سَعَةِ الاَخْلاَقِ کُنُوزُ الاَرْزَاق
در حسن خلق گنج هاى روزى نهفته شده است.
❎ بد اخلاق را زمین هم نمی پذیرد چه برسد به مردم.در کافی شریف باب حسن الخلق آمده :
هَلَکَ رَجُلٌ عَلَى عَهْدِ النَّبِیِّ ص فَأَتَى الْحَفَّارِینَ فَإِذَا بِهِمْ لَمْ یَحْفِرُوا شَیْئاً وَ شَکَوْا ذَلِکَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ
کسی از دنیا رفت، هر چه خواستند قبر حفر کنند زمین کنده نمیشد پس خدمت پیامبر رسیدند،
فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا یَعْمَلُ حَدِیدُنَا فِی الْأَرْضِ فَکَأَنَّمَا نَضْرِبُ بِهِ فِی الصَّفَا
گفتند آهن در زمین اثرنمی گذارد گویا داریم در سنگ ضربه میزنیم.
فَقَالَ وَ لِمَ إِنْ کَانَ صَاحِبُکُمْ لَحَسَنَ الْخُلُقِ ....
اگر او خوش اخلاق بود، اینگونه نمی شد.
اللهم الرزقنا عقلاً لُباً کاملاً
◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️