بسم الله الرحمن الرحیم
شرح خطبه ها
۱۴۰۱/۲/۴ - ۲۲ رمضان
💢 خطبه۱۳ 💢
فضای کلی این دو خطبه در مورد جریان جمل و مذمت مردم بصره است که از امیرالمومنین دل بریدند
بصره و کوفه دو شهر مهم ، هم از لحاظ سیاسی و هم از لحاظ اقتصادی دارای بنادر و شهر مهمی برای حکومت عراق و حکومت امیرالمومنین است.
♦️کُنْتُمْ جُنْدَ الْمَرْأَةِ وَ أَتْبَاعَ الْبَهِیمَةِ
شما کسانی هستید که سرباز برای یک زن شدید( مقصود عایشه )
علت این سخن :
عرب رسم دارد پرچمداری داشته باشد و تا وقتی این علمدار سرپاست این لشکر زنده است اگر علمدار زمین خورد شیرازه سپاه از هم می‌پاشد.
علمدار لشکر جمل که مقابل حضرت قرار گرفت شتر عایشه بود لذا فرمود:
شما کسانی هستید که سربازان یک زن ،
و یک حیوان را پیروی کردید. (شتر عایشه).
گرچه ، این جملات بیان تاریخ و خبر است در حین حال تحقیر هم هست. چه کسی دیده در تاریخ که یک زنی فرمانده سپاه شود و فرماندهان جلوی او شمشیر بزنند شما کاری کردید که تا بحال تاریخ به خود ندیده ، دنبال یک شتر راه افتادید.
شتر امام و پیشوای شما شده بود.
♦️رَغَا فَأَجَبْتُمْ و عُقِرَ فَهَرَبتُم
تا زمانی که شتر سرپا بود و نعره [ رغا] می میرد ،شما هم شمشیر می کشید وتحرک داشتید. همین که این شتر کشته شد و زمین افتاد شما هم فرار کردید.
شما اعتقادی به این داستان نداشتید و از روی احساسات و تشویق و طمع روی آورده بودید.
فرمود: این شتر را بکشید. شیطان است
شیطان در ظاهری و یک قالبی ظهور میکند و آن روز شیطان، شتر عایشه بود.
تجسم واقعی شیطان بود.
همانطور که در جریان گوساله سامری، آنرا آتش زدند و خاکستر آن را به باد دادند تا هیچ اثری از آن نماند ما هم در مورد شتر همین کار می‌کنیم.
♦️أَخْلَاقُکُمْ دِقَاقٌ وَ عَهْدُکُمْ شِقَاقٌ وَ دِینُکُمْ نِفَاقٌ
شما از نظر شخصیتی هم انسانهای فرومایه و پستی هستید و اخلاق ندارید ( اخلاق به معنی اصول اخلاقی )و عهد بسته شده را می شکنید و دین شما هم اسلام نیست .
۱.اخلاق شما پست است
۲.عهد شما شکسته است
۳.دین شما نفاق است
این سه مورد به هم ربط دارند.
اگر اخلاق نهادینه نشد ، بروز آن در عهد شکنی است و یکی از نشانه های نفاق عهدشکنی ست .
یکی از نشانه های ایمان محکم ،این است که در عهد و پیمان استوار باشد.
آی مردم شما کسانی هستید که با امیرالمومنین پیمان بستید و حکومت را پذیرفتید و زیر بیعت زدید.[ عهدُکم شقاق]
♦️وَ مَاؤُکُمْ زُعَاقٌ
آب شما شور و بد مزه است ، آب شهر شما گوارا نیست.
♦️وَ الْمُقِیمُ بَیْنَ أَظْهُرِکُمْ مُرْتَهَنٌ بِذَنْبِهِ وَ الشَّاخِصُ عَنْکُمْ مُتَدَارَکٌ بِرَحْمَةٍ مِنْ رَبِّهِ.
اگر کسی در بین شما ساکن و ماندگار باشد. با این صفاتی که دارید گرفتار گناه می شود.
و اگر کسی از بین شما کوچ کند و خودش را نجات دهد رحمت الهی را برای خود تدارک دیده است.
بهترین سرزمین ها سرزمینی است که انسان را رشد دهد و از گناه دور کند و به سمت خوبی ها سوق دهد. محیط تاثیر بسزایی بر انسان دارد و باید انسان تلاش کند که از محیط آلوده خود را نجات دهد.
حضرت یک پیشگویی را بیان میدارد:
♦️کَأَنِّی بِمَسْجِدِکُمْ کَجُؤْجُؤِ سَفِینَةٍ قَدْ بَعَثَ اللَّهُ
ای‌مردم بصره قسم به خدای متعال من با چشم خود می‌بینم ( با اینکه اتفاق بعدها رخ خواهد داد ولی از هم اکنون می بیند)مسجد بصره با آن عظمت زیر آب میرود، مقدار کمی از گنبد و گلدسته ها از آب بیرون می ماند.
( بصره یک مسجد بزرگ، با عظمت و شاهکاری داشت)
♦️عَلَیْهَا الْعَذَابَ مِنْ فَوْقِهَا وَ مِنْ تَحْتِهَا وَ غَرِقَ من فی ضِمنِها
خدای متعال عذاب را از بالا و پایین شهر بصره نازل میکند و هر کسی در گوشه و کنار این مسجد و این شهر قرار گرفته غرق میشود.
باقی ماندن سطح کمی از مسجد را تشبیه میکند به یک کشتی که در آب فرو رفته فقط حجم کمی از انحنای جلوی [ جؤجؤ] کشتی دیده می شود.
♦️وَ فِی رِوَایَةٍ کَجُؤْجُؤِ طَیْرٍ فِی لُجَّةِ بَحْرٍ
در روایتی دیگر باقی ماندن سطح کم مسجد از آب را به پرنده ای تشبیه میکند که در دریای متلاطم پرنده در آب قرار میگیرد، چیزی از او دیده نمی شود جز سراو که گاهی بلنده کرده و نفسی می کشد.
ابن الحدید می گوید دو بار بصره به همین شرحی که امیرالمومنین فرمود زیر آب فرو رفت.
می فرماید چرا خدا به بصره عذاب نازل کرد و شما دچار بلا شدید؟ علت
این است که شما آدم هایی هستید که اخلاق شما پست، عهد شما شکسته ، و دین شما نفاق است.
♦️وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَى: بِلَادُکُمْ أَنْتَنُ بِلَادِ اللَّهِ تُرْبَةً،
آی مردم خاک شهر شما بدبوترین خاکی است که روی زمین وجود دارد.
♦️أَقْرَبُهَا مِنَ الْمَاءِ وَ أَبْعَدُهَا مِنَ السَّمَاءِ
و نزدیکترین سرزمین به آب سرزمین شماست ولی از آسمان به شدت دور هستید.
♦️وَ بِهَا تِسْعَةُ أَعْشَارِ الشَّرِّ
و بصره شهری است که نود در صد شر از آن بر می خیزد.
♦️، الْمُحْتَبَسُ فِیهَا بِذَنْبِهِ وَ الْخَارِجُ بِعَفْوِ اللَّهِ
اگر کسی در این شهر حبس شد وماند در گرو گناه خودش است و اگر کسی از این شهر خارج شد رحمت الهی شامل حالش می شود.
♦️کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَى قَرْیَتِکُمْ هَذِهِ قَدْ طَبَّقَهَا الْمَاءُ
حَتَّى مَا یُرَى مِنْهَا إِلَّا شُرَفُ الْمَسْجِدِ کَأَنَّهُ جُؤْجُؤُ طَیْرٍ فِی لُجَّةِ بَحْرٍ
می بینم آب طبقه طبقه روی هم جمع شده و هیچ چیزی در شهر دیده نمی شود مگر قسمت های بالای مسجد که شاید چندین متر ارتفاع داشته باشد و مثل این است که سینه پرنده ای در امواج خروشان دیده می شود
💢 خطبه ۱۴ 💢
در مذمت بصره
♦️ أَرْضُکُمْ قَرِیبَةٌ مِنَ الْمَاءِ بَعِیدَةٌ مِنَ السَّمَاءِ، ، .
آی مردم سرزمین شما به آب نزدیک است ولی از آسمان دور هستید.
♦️خَفَّتْ عُقُولُکُمْ وَ سَفِهَتْ حُلُومُکُمْ
عقل های شما سبک و افکار شما سفیهانه است.
♦️فَأَنْتُمْ غَرَضٌ لِنَابِلٍ
وقتی شما از جهت اخلاق و اعتقاد شکسته و فرو ریخته اید، اهداف تیر تیراندازان[ نابِل] هستید .
♦️وَ أُکْلَةٌ لِآکِلٍ وَ فَرِیسَةٌ لِصَائِلٍ
شما لقمه چرب و نرمی هستید برای کسی که بخواهد فتنه به پا کند.
و شما شکار خوبی هستید برای شکارچی تیزدندان و هیچ راه فراری از این گرفتاری وجود ندارد.
اللهم اجعلنا من المتقین بالقران
پاسخ به چند جمله:
نکته ۱ :
در کل خطبه حضرت دوبار فرمود، شهر بصره زیر آب میرود.
و اینکه بصره به آب نزدیک است و از آسمان دور یعنی چه ؟! « اقربُ:من الماء ابعدُ من السما»
آراء شارحین متفاوت است.
ابن ابی الحدید با علم نجوم محاسباتی را بیان کرده:
در بین تمام سرزمینهای عالم شهر بصره دورترین فاصله را از ماه و خورشید دارد.
بر اساس محاسباتی وقتی شهری کنار دریا باشد.اب دریاها در یک تراز خاصی هستند لذا همه بلندیهای دنیا را بر اساس آب دریا می سنجد.
یعنی فلان مقدار از سطح دریا بالاتر است.
وسطح دریا در تمام نقاط مساویست و در معماری و ساختمان سازی هم با آب می سنجد.
وقتی آب دریا ها مساوی باشند طبق قاعده بصره باید با همه جا مساوی باشد.اما طبق محاسبات شهر بصره مقداری گود است.
لذا تعبیر حضرت بسیار دقیق است.
بدون اندازه گیری و متری و محاسبه با علم الهی که دارند بصره را دورترین نقطه به آسمان و ماه وقمر میداند.
ماه و خورشید هم تاثیرحقیقی دارند و در شب‌های جزر و مد، کم و زیاد شدن فاصله ماه تا زمین اتفاقات خاصی بر روی زمین می افتد مانند قمر در عقرب .
از تاثیر محیط و جو است بر روی زمین اتفاقی رخ می دهد.
لذا ابتدا وسط و انتهای ماه با هم فرق دارند
هرچه ماه از زمین دورتر باشد جاذبه متفاوت و برای اهل زمین هم متفاوت است.
زمینی که دورترین نقطه به خورشید و ماه داشته باشد یک حالات و ویژگی خاص هم در شهر رخ می دهد..
یک قول « ارضکم قریب من الماء و بعیدٌ من السماء» کیلومتری بود که نشان دهندهٔ علم امام است.
یک قول بهتر آنست : حضرت زمین شناسی درس نمی دهد.
چه شد که گرفتار عذاب شدید؟!
شهر گرفتار عذاب ، بخاطر دوری از خورشید نیست.
مردم که مقصر نیستند ،خدا چنین خلق کرده ،
بلندی کوه و قعر زمین که عامل انحراف مردم نیست. یک تاثیر بسیارکم و جزیی دارد.
منظور از آب ، آب حیات است .منظور از آسمان ، آسمان معنوی ، عرشی ست که کیلومتر ندارد.
منظور اینست که از آب حیات ،اسلام ، ولایت علی بن ابیطالب دور هستید.
با اراده خود انحراف ایجاد کرده ، از آسمان رحمت دور شدید.
شهر بصره، آب رودخانه ای دارد اما شهر از حقیقت حیات خالی است.
نکته ۲ :
جمله « کنتم جندُ المرأ » شماسرباز زن هستید.
عایشه قبل از ورود به بصره پیامبر او را اخطار و انظار داده بود.
« بدترین همسران پیامبر کسی ست که سوار بر شتر عسکر و در سرزمین حوؤَب صدای پارس سگان را بشنود.»
در میانه راه بصره ،شبانه در حووَب وقتی صدای پارس سگان را شنید یاد کلام پیامبر افتاد نام سرزمین را پرسید .
طلحه با اجیر کردن افرادی و با قسم دروغ اسم آن زمین را انکار کردند.نام دیگری برای سزمین مطرح کردند..
و شتری که برای عایشه آوردند تا نام شتر را عسکر ذکر کردند عایشه بیاد آورد.
لذا گفت شتر را عوض کنید. پیامبر نام شتر عسکر را انذار داده بود.
چون شتری یافت نکردند طلحه و زبیر جهاز شتر را تغییر و نام شتر راهم انکار و با نام دیگرجعلی تغییر دادند. اما شتر همان بود
عایشه بر روی آن هم چشم فرو بست.
که آن بدترین همسر من نیستم و بخاطر بغض و عداوتی که با امیرالمومنین داشت از مسیر خود برنگشت و آگاهانه قدم در مسیر جنگ جمل گذاشت.
نکته ۳ :
آیا این جملات حضرت راجع به همه مردم بصره است ؟! در حالیکه فقهایی بزرگ بودند که خدمات ارزنده ای به جهان اسلام داشته که اهل همین بصره بودند.
آیا اخلاق فرو ریخته ، پیمان شکن و نفاق دارند؟!
پاسخ:
این یک مصداق خارجی ست در یک زمان خاص و در یک موضوع خاص، که مردم چنین بودند.
حضرت روایاتی هم در تحسین مردم بصره دارند.
« زُهادِکم اَزهدُ الناس ، قُراوُکم اقربُ الناس»
زهاد شما بهترین زاهدان و قاریان شما اقرب ترین مردم هستند.
امام یک گروه خاص را مذمت می کند و یک گروه خاص را تایید.
نکته مهم اینست: اگر فضای کلی جامعه فضای آلوده ای باشد آلودگی تاثیر خود را می گذارد.
نکته ۴ :
ظاهراً با توجه به جملاتی که در مقام مذمت و توبیخ اهل بصره می باشد، نمی‌تواند فقط مربوط به مسائل طبیعی باشد .
شهر دور از ماه و یا شهر ی که آب شور و تلخ دارد مردم که تقصیری ندارند.
معلوم است حضرت باطنی را مطرح می کند که باید به آن توجه شود.
نکته ۵ :
جمله « ماوکم زُعاق» آب شنا شور و بد مزه است!!
آیا شور بودن آب ضعف است ؟! قم آب شوری دارد!! مناطق آب شیرین مردمان خوبی دارند؟!
پاسخ: آب حیاتی که شما می نوشید ، آبی که به سر چشمهٔ آن میروید درس ، درک و دین خود را از آن می گیرید آلوده است.
از معاویه دین می گیرید ،
معاویه یک آب تلخ و مسموم است.،و گوارایی ندارد.
الحمدلله رب العالمین